Poreska uprava – reforma iz ugla poreskog obveznika

Poreska uprava – reforma iz ugla poreskog obveznika

Poreska uprava je, uz odobrenje Vlade Republike Srbije, 2015. godine po ko zna koji put krenula u reformu administriranja poreskog sistema. Okvir za transformaciju postavljen je Programom za transformaciju Poreske uprave za period 2015-2020. godine. S obzirom da sprovođenje programa nije bilo na zadovoljavajućem nivou, Vlada je 2017. godine usvojila akcioni plan Programa transformacije Poreske uprave za period 2018-2023. godine, kojim je prvobitni rok produžen za tri godine.
Nakon četiri godine sprovođenja, najveći napredak, koji je od značaja na poreske obveznike, učinjen je u oblasti pružanja On-line usluga, što se pre svega odnosi na podnošenje poreskih prijava elektronskim putem. Takođe, određen napredak je učinjen i u oblasti uvođenja integrisanog informacionog sistema koja treba da doprinese povećanju efikasnosti. Navedeni sistem treba da doprinese efikasnijem identifikovanju transakcija, poreskih oblika i poreskih obveznika koji će biti predmet kontrole. U toku 2019. godine je izvršeno i smanjenje broja filijala, kao deo organizacione reforme.
S obzirom da je tema veoma široka i kompleksna, ovaj tekst će se baviti uticajem reforme Poreske uprave na poreske obveznike, što prema našem mišljenju, zajedno sa implementacijom odgovarajućeg informacionog sistema i upravljanjem ljudskim resursima, predstavlja ključni elemenat pomenute reforme.

Mesto poreskog obveznika u zvaničnom okviru transformacije Poreske uprave

U pomenutom Programu transformacije poreske uprave za period 2015-2020. godine, kao jedan od strateških ciljeva se navodi “podizanje kvaliteta usluga i smanjenje troškova ispunjavanja poreskih obaveza”. Zatim se u delu koji se tiče strateških inicijativa kao jedna od njih navodi “unapređenje usluga poreskim obveznicima”. Kao i u većini sličnih dokumenta, kako u delu koji se odnosi na ciljeve, tako u delu koji se tiče inicijativa, date su suviše uopštene formulacije iz kojih se ne može pouzdano zaključiti koje konkretne akcije će biti preduzete, što ostavlja određenu dozu sumnje u istinsku rešenost da se nešto suštinski promeni u odnosu poreskog obveznika i Poreske uprave.
Vremenskim planom izvođenja projektnih aktivnosti, koji je sastavni deo pomenutog Programa, detaljnije su razrađeni navedeni ciljevi i inicijative. Aktivnosti su podeljene u dve grupe:

• Unapređenje elektronskih servisa Poreske uprave
• Uvođenje novih i unapređenje postojećih usluga poreskim obveznicima

Pomenuti Akcioni plan Vlade takođe se detaljnije ne bavi uticajem poreske reforme na poreskog obveznika. Samo se u uvodnom delu kroz načela, provlači da Poreska uprava treba da ima pristup prilagođen poreskom obvezniku, kao i pravičan odnos, sa uvažavanjem. Međutim, u delu koji se odnosi na konkretne aktivnosti, nigde se ne navodi kako u praksi obezbediti ispunjenje istih.
Jedan od retkih javno dosupnih dokumenata koji se detaljnije bavi odnosom Poreske uprave i poreskih obveznika je Strategija pružanja usluga poreskim obveznicima za period 2017-2019. godine. Strategijom su definisana četiri osnovna cilja za unapređenje odnosa Poreske uprave i poreskih obveznika:

• Primena klijentski orjentisanog pristupa i stvaranje sredine koja unapređuje dobrovoljno poštovanje poreskih propisa;
• Podsticanje intenzivnijeg korišćenja internet usluga;
• Pozicioniranje Poreske uprave kao moderne, servisno orjentisane institucije;
• Pružanje podrške poreskim obveznicima putem edukacije i izgradnja odnosa sa poreskim obveznicima i njihovim savetnicima.

U nastavku je dat pregled aktivnosti definisanih Strategijom koje bi trebalo da omoguće ispunjenje postavljenih ciljeva.

Primena klijentski orjentisanog pristupa i stvaranje sredine koja unapređuje dobrovoljno poštovanje poreskih propisa

Za ostvarivanje navedenog cilja Strategijom su predviđene sledeće aktivnosti:

• Istraživanje mogućnosti za smanjenje troškova poreskih obveznika, usled poštovanja propisa;
• Racionalizacija poslovnih procesa koji zahtevaju direktan kontakt sa poreskim obveznicima i veće korišćenje internet servisa;
• Razmatranje opcija u pogledu unapred delimično popunjenih prijava i dokumenata koje su poreski obveznici obavezni da dostavljaju elektronskim putem;
• Pokretanje projekta u cilju prelaska sa papirnog dosijea poreskog obveznika na elektronski dosije;
• Analiza mesta u postojećim poslovnim procesima kao što je izdavanje uverenja o izmirenju poreskih obaveza koji izazivaju nezadovoljstvo poreskih obveznika i osmišljavanje celokupnog procesa koji bi pretežno mogao da se realizuje putem internet servisa, bez direktnog kontakta sa poreskim obveznicima;
• Analiza procesa utvrđivanja paušalnog poreza u cilju racionalizacije postojećih poslovnih procesa i postizanja veće transparentnosti načina obračuna paušalnog poreza;
• Pokretanje projekta u cilju izdavanja rešenja o utvrđenom porezu putem bezbednog email kanala;

Podsticanje intenzivnijeg korišćenja internet usluga

Navedeni cilj bi trebalo ostvariti kroz sledeće aktivnosti:

• Prelazak na elektronsko podnošenje prijava u skladu sa zakonom definisanim vremenskim okvirom;
• Omogućavanje poreskim obveznicima da elektronskim putem izvrše uvid u stanje svojih poreskih obaveza i dobiju uverenje o izmirenim poreskim obavezama;
• Promocija elektronskih usluga koje pruža Poreska uprava;
• Edukacija poreskih obveznika o elektronskom podnošenju prijava;
• Redovno informisanje poreskih obveznika o novostima iz domena e-servisa;
• Povećanje broja fizičkih lica koja podnose poreske prijave elektronskim putem;
• Pružanje on-line pomoći u usaglašavanju stanja na poreskim računima;
• Uspostavljen proces redovnog ažuriranja veb sajta Poreske uprave sa informacijama u vezi sa poreskim propisima, poreskim prijavama i obrascima i aktuelnostima vezanim za izmene poreskih zakona;
• Unapređenje interaktivne komunikacije sa obveznicima;
• Objavljivanje medijskih sadržaja i uputstava, kanala za kontinuirano promovisanje novosti iz Poreske uprave;
• Redefinisanje uloge Kontakt centra i jasno pozicioniranje unutar organizacije;
• Potpuno uključivanje Kontakt centra u proces unapređenja fiskalne discipline;
• Jačanje uloge Kontakt centra u rešavanju upita poreskih obveznika;
• Pravovremeno obaveštavanje Kontakt centra o svim donetim aktima, izmenama važećih poslovnih procedura i novinama u informatičkoj podršci poslovnim procesima.

Pozicioniranje Poreske uprave kao moderne, servisno orjentisane institucije

Za postizanje ovog cilja Strategijom su definisane sledeće aktivnosti:

• Pregled Povelje poreskih obveznika (u konsultaciji sa zajednicom) i interna i eksterna promocija povelje;
• Postavljanje povelje poreskih obveznika na vidno mesto na početnoj stranici veb sajta i u vidu postera i brošura u organizacionim jedinicama Poreske uprave;
• Uspostavljanje odgovarajućih standarda učinka (u konsultacijama sa zajednicom) i redovno izveštavanje o rezultatima rada u odnosu na standarde učinka;
• Sprovođenje internog programa podizanja svesti zaposlenih u pogledu pristupa baziranog na uslugama poreskim obveznicima i kako reagovanje na potrebe obveznika, profesionalnost i integritet predstavljaju ključne elemente servisno orijentirane organizacije;
• Objavljivanje godišnjeg izveštaja o učinku Poreske uprave;
• Osmišljavanje i sprovođenje anketa u zajednici radi pribavljanja povratnih informacija o mišljenju zajednice o profesionalnosti, integritetu i stručnosti Poreske uprave, kao i o njenoj spremnosti da reaguje na njihove potrebe;

Pružanje podrške poreskim obveznicima putem edukacije i izgradnja odnosa sa poreskim obveznicima i njihovim savetnicima

Do ispunjenja navedenog cilja bi trebalo stići kroz sledeće aktivnosti:

• Saradnja sa strukovnim udruženjima i profesionalnim zastupnicima obveznika;
• Uspostavljanje foruma za konsultacije sa članovima stručnih udruženja i vodećim predstavnicima delatnosti radi otvaranja kanala za pribavljanje povratnih informacija od zajednice;
• Izrada edukativnih programa prema kategorijama poreskih obveznika na različite teme u kojima bi se na pristupačan način objašnjavali poreski propisi, prava i obaveze poreskih obveznika;
• Uspostavljanje programa rada na terenu u vidu poseta i pružanja pomoći novoosnovanim privrednim subjektima u smislu pružanja saveta u vezi sa vođenjem evidencija i staranje da oni budu svesni svojih obaveza;
• Osmišljavanje i implementacija edukativnih i informativnih (medijskih) kampanja koje za svrhu imaju podizanje poreske kulture poreskih obveznika i građana Srbije;
• Osmišljavanje kampanja za podizanje poreske kulture (uključujući korišćenje webinara) za novoosnovane privredne subjekte, subjekte koje po prvi zapošljavaju radnike i za lica koja razmatraju mogućnost da otvore firmu;
• Odabir i izrada brošura, biltena, priručnika ili drugih publikacija;
• Promovisanje u cilju edukacije i informisanja poreskih obveznika;
• Pokretanje inicijative za fiskalno edukovanje mladih;
• Uspostavljanje saradnje Poreske uprave sa drugim institucijama (školama, fakultetima), međunarodnim organizacijama, kao i saradnja sa Ministarstvom prosvete;

Implementacija Strategije pružanja usluga poreskim obveznicima

Mada je 2019. godina na izmaku, navedena Strategija je samo delimično implementirana. Neke od aktivnosti uopšte nisu preduzete, dok su druge sprovedene delimično ili na neodgovarajući način. Cilj ovog teksta nije analiza svake od navedenih aktivnosti. Iste su prezentovane kako bi poreski poreski obveznici imali kompletnu sliku planirane reforme Poreske uprave, i njihovog položaja na kraju tog procesa.
S obzirom da analiza svih aktivnosti prevazilazi okvire ovog teksta, u nastavku ćemo dati kratak osvrt na aktivnosti koje je Poreska uprava preduzimala u prethodnom periodu. U narednoj tački će biti više reči o merama koje bi prema našem mišljenju dale bolje rezultate.

a) Postizanje veće transparentnosti paušalnog oporezivanja

Za ostvarivanje cilja primene klijentski orjentisanog pristupa i stvaranja sredine koja unapređuje dobrovoljno poštovanje poreskih propisa od svih navedenih aktivnosti jedina konkretna akcija, i to u vidu izmene zakonskih i podzakonskih propisa, odnosi se na postizanje veće transparentnosti načina obračuna paušalnog poreza. Naime, predloženim izmenama Zakona o porezu na dohodak građana, predviđeno je da se poreski obveznici, za potrebe paušalnog oporezivanja, razvstavaju u grupe prema delatnosti čijim vršenjem ostvaruju najviše prihoda, a ne i prema profitabilnosti i obimu prometa, kao što je to do sada bio slučaj. Takođe, precizirani su i kriterijumi za utvrđivanje, odnosno smanjenje ili povećanje poreske osnovice. Međutim, nisu učinjene suštinske promene paušalnog oporezivanja, o čemu će biti više reči u sledećoj tački.

b) Prelazak na elektronsko podnošenje poreskih prijava, uvid u stanje poreskih obaveza i dobijanje uverenja elektronskim putem

U okviru ostvarivanja cilja podsticanja intenzivnijeg korišćenja elektronskih servisa, Poreska uprava je omogućila podnošenje svih prijava elektronskim putem. Napominjemo da za određene vrste poreza I dalje ostavljena mogućnost podnošenja poreskih prijava u papirnoj formi. Mada je formalno omogućeno elektronsko podnošenje svih prijava, ova mogućnost se veoma retko koristi u praksi, kako zbog nedovoljne edukacije poreskih obveznika, tako i zbog problema u samom radu aplikacije preko koje se prijave podnose. Navedeno je uticalo da se i dalje najveći broj prijava, za koje je to moguće, podnosi u papirnoj formi.
U prethodnom periodu je takođe omogućen i uvid u stanje poreskih obaveza, kao i dobijanje uverenja elektronskim putem, što je značajno uticalo na smanjenje troškova i uštedu vremena poreskih obveznika.

c) Objavljivanje godišnjeg izveštaja o učinku Poreske uprave

Za ostvarivanje cilja pozicioniranja Poreske uprave kao moderne, servisno orjentisane institucije, Poreska uprava je počela sa objavljivanjem informatora o svom radu kao i ostvarenim učincima u otkrivanju i naplati neplaćenih poreskih obaveza. Objavom navedenih podataka Poreska uprava je uticala se značajno povećava transparentnost u njenom radu.

d) Podizanje svesti o značaju plaćanja poreza i poreske kulture uopšte

U okviru ostvarivanja cilja pružanja podrške poreskim obveznicima putem edukacije i izgradnje odnosa sa poreskim obveznicima i njihovim savetnicima, Poreska uprava je preduzela nekoliko inicijativa u vidu reklamnih spotova kojim se građani podstiču da prijavljuju i plaćaju porez koji se koristi za finansiranje različith projekata na nivou države. Sprovođene su i kampanje u vidu nagradnih igara za prikupljanje fiskalnih računa koje su takođe imale za cilj podizanje svesti o značaju plaćanja poreza.
Kao što se iz date analize može videti, od desetak aktivnosti planiranih za ostvarivanje svakog od ciljeva predviđenih Strategijom, Poreska uprava je sprovela svega nekoliko aktivnosti, od kojih je, prema našem mišljenju, većina neadekvatno sprovedena ili nije dobro osmišljena.

Suština reforme Poreske uprave iz ugla autora

a) Zašto porez postoji?

Mada napred navedeni ciljevi Strategije pružanja usluga poreskim obveznicima na prvi pogled izgledaju logično i čini se da bi njihovo ostvarivanje moglo dovesti do željenih rezultata promovisanih Strategijom. Naredna izlaganja bi trebalo da pokažu da su predloženi ciljevi i aktivnosti više operativni, nego strateški, odnosno da bi navedeni dokument više mogao biti operativni plan za sprovođenje dela strategije, a ne sama strategija. U nastavku teksta će biti data vizija reforme Poreske uprave iz ugla autora, sa fokusom na poreskog obveznika.
U formulisanju strategije izgradnje odnosa između poreskog obveznika i Poreske uprave, potrebno je krenuti od svrhe postojanja obaveze plaćanja poreza. Ne ulazeći dublje u analizu začetaka oporezivanja, može se reći da se nastanak oporezivanja vezuje za nastanak savremenih država čije funkcionisanje, zajedno sa zadovoljavanjem opštih potreba pojedinaca se najvećim delom finansira upravo iz poreza kao najznačajnijeg javnog prihoda. Kao što znamo, određeni broj potreba kao što su zdravstvena zaštita, obrazovanje, kulturno uzdizanje, rekreacija, socijalna zaštita, opšta bezbednost, putovanje, zajedno sa javnim dobrima koja omogućavaju njihovo zadovoljenje, ne mogu se zadovoljiti na individualnom nivou. Stoga pojedinci u vidu poreza izdvajaju deo dohotka kojim se finansira zadovoljenje ovih potreba. Upravo je to početna tačka od koje treba poći u formiranju strategije odnosa Poreske uprave i države uopšte sa jedne strane, i poreskog obveznika sa druge strane.

b) Pozicija poreskog obveznika u odnosu na državu i Poresku upravu

Kao prvo, sintagmu “poreski obveznik” bi treblo zameniti sintagmom “poreski platac”, koja na adekvatniji način odražava položaj pojedinca u odnosu na Poresku upravu i državu. U tom odnosu, pojedinac je u centru pažnje koji državi plaća da mu omogući zadovoljavanje određenih potreba čije zadovoljenje ne može da obezbedi kao pojedinac. Poreska uprava treba da bude samo servis koji je angažovan od strane pojedinca i države da obezedi transparentnu, pravičnu i efikasnu naplatu poreza.
Svesni smo činjenice da se navedeni odnos ne može poistovetiti sa zadovoljenjem individualnih potreba za koje možete angažovati privatnu firmu ili drugog pojedinca. Navedeno prizilazi iz same prirode potreba koje se zadovoljavaju jer nemaju svi pojedinci iste potrebe, istu svest i ista očekivanja, što će neminovno rezultirati izbegavanjem plaćanja poreza od strane određenog broja pojedinaca. Međutim, da bi se podigao nivo poreske kulture i efikasnost naplate poreza, nije dovoljno pustiti reklamu na televiziji o značaju plaćanja poreza, već država svojim postupanjem treba da pokaže da se novac poreskih obveznika efikasno koristi.
Postavljanje navedenog odnosa na prikazani način treba da bude vizija reforme Poreske uprave i države uopšte u odnosu na pojedinca kao poreskog platca. Na osnovu ove vizije potrebno je definisati misiju, ciljeve, mere i aktivnosti za njihovo ostvarivanje o čemu će biti više reči u narednim tekstovima.

Ukoliko imate dodatnih pitanja vezano za ovu temu, molimo Vas da kontaktirate naš konsultantski tim.